Чӑваш халӑх сайчӗ паян хӑйӗн 11-мӗш ҫулне паллӑ тӑвать. Пире пулӑшакан кашни ҫынна — хыпарсем ярса паракансене, кӗнекесем сканерлама пулӑшакансене, укҫа-тенкӗ енчен пулӑшакансене, пирӗн ӗҫе хаклама пӗлекенсене тата ыттисене те — чун-чӗререн тав тӑватпӑр! Эсир пурри сайта аталантарма хӑват парать!
Иртнӗ ҫулхипе танлаштарсан кӑҫалхи ҫӗнӗлӗхсемпе паллаштарас килет. Чи пӗлтерӗшли — чӑваш чӗлхин икӗ чӗлхеллӗ корпусне уҫни, ӑна аталантарма тытӑнни. Унпа пирӗн самай вӑхӑт иртет, ҫавна май ытти ҫӗнӗлӗхсем сахалрах. Ҫавах та ҫук мар вӗсем: чӑвашла ҫӗнӗ укҫа конверчӗсене кӑларни; вырӑсла версинче хыпарсем тӑтӑш тухма пуҫлани; вырӑсла версине «Яндекс. Новости» (чӑв. Яндекс. Хыпар) хыпарлав системине кӗртни; сӑмахсарсен сайтне ҫӗнӗ словарьпе пуянлатни тата ытти те. Ҫуралнӑ кун тӗлне сайт сӑнне те кӑшт улӑштартӑмӑр — шрифтчӗ халь урӑхларах. Унсӑрӑн пуҫне кӑҫал эпир ҫавах та чӑваш халӑх тӗнӗпе ҫывӑхрах паллаштаракан «Пилсемпе кӗлӗсем» сайт уҫма палӑртнӑ. Гуманитари институчӗпе Чӑваш кӗнеке издательстви пӗрле кӑларнӑ кӗнекене сканерлама пуҫласа, ҫурри ытла тунӑ та. Ҫывӑх вӑхӑтра ӑна сайта кӗртме пуҫлӑпӑр.
«Чӑваш тӑлмачӗ» ӑмӑртӑвӑн виҫҫӗмӗш тапхӑрне пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Ҫавӑн пекех конкурс хӑй те вӗҫленет.
Иртнӗ уйӑхра хутшӑнакансем сахалрах пулчӗҫ. Ҫавӑнпа та приз калӑпӑшне пӗчӗклетес терӗмӗр. Пӗрремӗш вырӑна каллех Марина йышӑнчӗ (975 пуплевӗш, 8430 сӑмах). Ӑна эпир 1000 тенкӗпе хавхалантаратпӑр. Иккӗмӗш вырӑна утӑ уйӑхӗнчи пекех «Альтук аппа» йышӑнчӗ. Вӑл 177 пуплевӗш куҫарма пултарчӗ. Виҫҫӗмӗш вырӑна Галина йышӑнчӗ. Вӑл 131 пуплевӗш (1347 сӑмах) куҫарса пулӑшрӗ. Альтук аппапа Галинӑна 500 тенкӗпе хавхалантарӑпӑр. 100 ытла пуплевӗш куҫаракансен йышӗнче Маргарита тата salam пулчӗҫ. Вӗсене 100 тенкӗ карас номерӗ ҫине куҫарса парӑпӑр.
«Чӑваш тӑлмачӗ» ӑмӑрту вӗҫленнӗ май пирӗн конкурса хутшӑннине ӗнентерекен хута валеҫсе памалла. Ӑна ҫак хутшӑнакансем илме тивӗҫ пулӗҫ: Марина, Альтук аппа, civhim2, Мария, snik, Viktor, Галина, Алина, Надя, Любовь, Маргарита, Нинел, Роза, olga, Марина Васильева, vlad, salam, Татьяна, elena (кунта — сайтри логин ячӗсен йышӗ). Сертификатлӑ пулас тесен пирӗнпе amartu@chuvash.org адреспа ҫыхӑнмалла — тулли ята (хушамат, ят, аҫӑр ячӗ), ӗҫ вырӑнне пӗлтермелле. Конкурса хутшӑннине ӗнентерекен хута электронлӑ майпа ҫитеретпӗр.
Евгений Тюриков ертсе пынипе халӑх тетелӗнчи ушкӑн йӗркеленӗ. Унта спилс-карттӑсем хатӗрлени пирки пӗлтереҫҫӗ. Пуҫаруллӑскерсем Раҫҫейри тӗрлӗ регионти карттӑсене пайӑн-пайӑн хатӗрлеҫҫӗ, вӗсене, магнитсене, ҫыпӑҫтарса картта пуҫтарма пулать. Ку аслисемшӗн те, ачасемшшӗн те кӑсӑклӑ вӑйӑ.
«Ирӗклӗх» общество пӗрлешӗвӗн хастарӗсем ыйтнипе Чӑваш Республикин спилс-карттине тунӑ. Вӑл кӗҫех сутлӑха тухмалла.
Спилс-карттӑсене федераци программипе килӗшӳллӗн хатӗрлеҫҫӗ. Чӑваш Енри район-хуласен ячӗсене «Ирӗклӗх» общество хастарӗ Дмитрий Степанов куҫарса панӑ.
Ҫӗнӗ ыйтӑва хускатмастӑп. Ун пирки чӑвашлӑхшӑн ҫунакан ҫынсем кунӗн-ҫӗрӗн калаҫаҫҫӗ, чан ҫапаҫҫӗ. «Пӗччен сурсан типет, халӑх сурсан кӳлӗ пулать», — тенӗ ваттисем. Ҫавӑнпа темиҫе ҫын ҫеҫ ҫине тӑнипе лав малалла хускалмасть. «Ҫӳлтисем» ӑнланмасан, пулӑшмасан усси сахалрах.
Ачасене чӑвашла вӗрентменни пирки калаҫмашкӑн пӗр пулӑм хистерӗ. Нумаях пулмасть Чӑваш Ене РФ Патшалӑх Думин Вӗренӳ енӗпе ӗҫлекен комитечӗн председателӗ Вячеслав Никонов килсе кайрӗ. Вӑл тӗрлӗ мероприятие, ҫавра сӗтеле, конференцие хутшӑннӑ, унта Чӑваш Енри вӗренӳ тытӑмӗ пирки калаҫнӑ. Вячеслав Никонова республикӑри шкулсем килӗшнӗ. Вӑл Шупашкарти пӗр ача пахчине те ҫитсе курнӑ. Паллах, шӑпӑрлансемпе воспитательсем хаклӑ хӑнана хӑйсен ӳсӗмӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. Ача пахчине ҫӳрекен ачасем вырӑсла, акӑлчанла тата китайла вӗренни пирки Вячеслав Никонова калас кӑтартнӑ. Мӗншӗн пӗчӗкскерсене чӑвашла калаҫма вӗрентес мар? Ҫак ыйту чӑннипех те шухӑшлаттарать.
Чӑваш халах сайчӗ аталанма пуҫланнӑранпа 11 ҫул та ҫитсе пырать. Хальхи вӑхӑтра тӗнче тетелӗнче чӑвашла ҫыракансем те сахал мар теме пулать, ҫавах та вӗсем ҫителӗксӗр. Нумай пулмасть эпир ятарлӑ ыйтӑм пуҫларӑмӑр — чӑвашла ҫырма чӑрмантаракан сӑлтавсене палӑртас терӗмӗр. Тепӗр енчен ку вӑл пирӗн 11 ҫулхи ӗҫе те кӑтартса пама тивӗҫлӗ: ҫак вӑхӑт хушшинче чӑваш чӗлхине эпир интернета сарма пултартӑмӑр е ҫук. Тӳрех каласа хӑварас пулать — ку тӗлӗшпе эпир кӑна мар, ыттисем те ӗҫлеҫҫӗ, ҫавах та пирӗн ку ӗҫре яваплӑх пысӑк пулнине палӑртас килетех.
Ыйтӑмсенче хальлӗхе ҫапларах сасӑланӑ:
Чӑваш халӑх сайчӗ. Кунта ӗнтӗ ытларах пайӗ чӑвашла ҫырма пултарать, ҫырать те. Пурӗ 19 ҫын хутшӑннӑ, вӗсенчен 15-ӗшӗ чӑвашла ҫырма чӑрмав ҫукки пирки пӗлтерчӗҫ. Тепӗр 4-ӑшӗ вара чӑвашла ҫырма сарӑм (халӑхра ӑна «шрифт ҫукки» теҫҫӗ) ҫуккине пула ҫырмасть.
«Пӗркласрисен» халӑх тетелӗнче (халӑхра — «Однокласники») пурӗ 141 ҫын хутшӑнчӗ. Кунта ытларах аслӑрах ҫулсенчи ҫынсем ларнӑран вӗсен чӑвашла ҫырма чӑрмантаракан сӑлтавӗсем урӑхларах.
Чӑваш Республикинчи наципе культура аталанӑвӗн «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ хамӑр патра туса кӑларакан апат-ҫимӗҫ этикеткисене чӑвашла ҫырма пуҫлас ыйтӑва хускатнине эпир маларах пӗлтернӗччӗ.
Чӑваш наци конгресӗн ҫӗртме уйӑхӗн 23-мӗшӗнче иртнӗ Мӑн Канашӗнче Чӑваш Республикинче туса кӑларакан юр-вара, ӗҫме-ҫимене, ҫӑкӑр-тӑвара, апат-ҫимӗҫе тата ытти чӗртавара, япалапа хатӗр-хӗтӗре чӑвашла тата вырӑсла тӗрӗс ят парассине, этикеткӑсене чӑвашла-вырӑсла ҫырассине йӗркелеме, ҫырнине хаклама чӗлхе специалисчӗсене явӑҫтарма ыйтас, чӑваш тата вырӑс чӗлхисемпе усӑ курнине тӗрӗслеме тивӗҫлӗ учрежденисене тупма хушас тенӗ.
Чӑваш наци конгресӗн пайташӗсенчен хӑшӗсем хӑйсем те предприятисене ертсе пынӑран «Ирӗклӗх» хастарӗсем этикеткӑсене чӑвашла ҫырассине ҫав ҫынсен пуҫламалла мар-ши тесе те пуҫ ватнӑччӗ-ха. Халӗ вара «Ирӗклӗх» ЧНК президенчӗ Николай Угаслов патне ҫыру янӑ. Унта ҫапла шӑрҫаланӑ: «Чӑваш Республикинчи наципе культура аталанӑвӗн «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ чӑваш чӗлхине аталантарас, ун статусне ҫӗклесе ҫирӗплетес, чӑваш чӗлхипе — Чӑваш Республикин патшалӑх чӗлхипе — халӑх хутлӑхӗнче, пайӑррӑн суту-илӳ, йӑла ӗҫӗсенче, усӑ курнине анлӑн сарас тӗллевпе ҫакна пӗлтерет.
Тӗрлӗ халӑх тетелӗсенче сӑнанӑ май ҫамрӑксем, чӑвашла пӗлеҫҫӗ пулин те, ытларах чухне вырӑсла ҫырни палӑрать. Унӑн сӑлтавне пӗлес тесе ыйтӑм ирттерес терӗмӗр — чӑвашла ҫырма мен чӑрмантарнине пӗлме. Чӑвашла пӗлменни-и, чӑвашла ҫырас килменни-и, чӑвашла ҫырма май ҫукки-и.
Ыйтӑма ытларах ҫынна хутшӑнтарас тӗллевпе ӑна тӗрлӗ халӑх тетелӗсенче те уҫрӑмӑр: Фейсбукра, Контактра, Пӗркласрисенче. Пурне те хутшӑнма йыхравлатпӑр!
Шупашкарта предприяти-организаци ятне тӗрӗс мар ҫырнине унта та кунта асӑрхама пулать. Ҫавӑн пек кӑлтӑксенчен пӗрне Чӑваш Республикинчи наципе культура аталанӑвӗн «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ нумаях пулмасть асӑрханӑ.
Хастарсен куҫӗ тӗлне Чӑваш Енӗн Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерствин "Республикӑри халӑх пултарулӑх центрӗн «Трактор тӑвакансен культура керменӗ» хӑй хальлӗн ӗҫлекен учрежденийӗ лекнӗ. Унӑн информаци хӑми ҫине «керменӗ» сӑмаха «кермӗне» тесе ҫырса хунӑ.
Кӑлтӑк пирки «Ирӗклӗх» Культура министерствине йӑнӑша тӳрлетме ыйтса ҫыру шӑрҫаланӑ. Хӑйсен утӑмне хастарсем культура керменӗнче иртекен тӗрлӗ мероприятие чӑваш халӑхӗ йышлӑ ҫӳренипе, чӑваш чӗлхипе тӗрӗс те таса усӑ курни чӗлхе аталанӑвне витӗм кӳнипе сӑлтавланӑ.
Ҫакна «Ирӗклӗх» хастарӗсем асӑрханӑ. Нумай пулмасть Шупашкарта ҫӗнӗ кӑтартмӑшсем вырнаҫтарнӑ — вӗсене хулари паллӑ вырӑнсем ӑҫтарах пулнине пӗлтерме хатӗрленӗ. Анчах, каллех, вырӑсла тата акӑлчанла кӑна тунӑ, патшалӑх чӗлхипе — чӑваш чӗлхипе — ҫырман.
Аса илтеретпӗр, кунашкал пӑтӑрмах унччен те пулнӑччӗ. Ун чухне те хулари тӳре-шара чӑваш чӗлхипе усӑ курма «маннӑччӗ». Каярах вӗсен вара ҫав кӑтартмӑшсене ҫӗнӗрен хатӗрлеме тиврӗ — саккуна пӑхӑнса патшалӑх чӗлхине те хушмалла пулчӗ. Вӑл хутӗнче те кӑлтӑка асӑрхаканӗсем «Ирӗклӗх» хастарӗсем пулчӗҫ.
«Ирӗклӗх» ку хутӗнче те кӑлтӑк пирки прокуратурӑна пӗлтернӗ. Чӑваш Енӗн тӗп хула администрацийӗн культура ертӳлӗхӗ нумай пулмасть хурав панӑ — тин кӑна лартнӑ кӑтартмӑшсенчи кӑлтӑка вӗсем сирме килӗшнӗ. Ҫывӑх вӑхӑтра вӗсене ҫӗнетӗҫ — чӑваш чӗлхине те хушӗҫ.
«Тӳре-шарасем, пӗр йӑнӑша ик хут мӗнле тума пулать-ши? Виҫҫӗмӗш хут пӗр йӑнӑшах тумасса шанатпӑр», — хӑйсен шухӑшне пӗлтереҫҫӗ «Ирӗклӗх» хастарӗсем.
-11.7 °C